سیگنال نفت خام
سیگنال جدید به بازار ارز/ دلار تقویت شد؛ نفت ریخت
ساعت24-قیمت هر بشکه نفت برنت روز سه‌شنبه ۷ دلار سقوط کرد و برای اولین بار در سه ماه گذشته به زیر ۱۰۰ دلار در هر بشکه رسید که دلیل آن تقویت دلار، محدودیت‌های کرونا در بزرگترین واردکننده نفت خام، چین، و افزایش نگرانی‌ها از جهانی شدن دوباره محدودیت‌ها است.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، این افت شدید به دنبال یک ماه معاملات پرنوسان اتفاق افتاد که در آن سرمایه‌گذاران به دلیل نگرانی از اینکه افزایش شدید نرخ بهره برای مهار تورم باعث رکود اقتصادی می‌شود و به تقاضای نفت ضربه می‌زند، سهام‌های نفتی خود را فروخته‌اند.
از زمان اوج خود در سال جاری در ماه مارس، قیمت برنت ۲۹ درصد کاهش داشته است در حالی که WTI ۲۷ درصد کاهش داشته است.
قیمت نفت با فشار شدیدی مواجه است در حالی که احساسات مصرف‌کننده تحت تاثیر ظهور مجدد کووید در چین است؛ شاخص دلار در اوایل روز به ۱۰۸.۵۶ صعود کرد که بالاترین سطح از اکتبر ۲۰۰۲ است.
قیمت نفت عموماً بر اساس دلار آمریکا است، بنابراین دلار قوی‌تر، این کالا را برای دارندگان ارزهای دیگر گران‌تر می‌کند. سرمایه گذاران نیز تمایل دارند دلار را به عنوان یک پناهگاه امن در طول نوسانات بازار ببینند.
ترس از رکود همچنین سرمایه گذاران را وادار کرده است که مشتقات مرتبط با نفت را با یکی از سریع ترین نرخ های دوران همه گیری کنار بگذارند. صندوق های تامینی و سایر مدیران در شش قرارداد مهم آتی معامله نفتی در هفته منتهی به ۵ جولای معادل ۱۱۰ میلیون بشکه نفت فروختند.
به گفته کارشناسان رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی و تضعیف دلار کاهنده قیمت ارز در بازارهای داخلی است؛ میثم هاشم‌خانی در این خصوص در کلاب هاوس خبرآنلاین گفت: یکی از دلایل اینکه دلار در حال حاضر در بازار آزاد ۳۱ هزار تومان است و ۳۷ هزار تومان نیست به رشد شدید قیمت نفت برمی‌گردد؛ درست است که ما تحریم هستیم اما به هرحال با رشد قیمت نفت ما به دلارهای بیشتری دسترسی خواهیم داشت.
این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: به سختی می‌شد تصور کرد که نفت بتواند در قیمت‌های بالای ۱۰۰ دلار بیاستد و ثبات پیدا کند.
در دقایق گذشته روند قیمت‌ها در بازار نفت کمی صعودی شده است و هر بشکه نفت برنت ۱۰۰ دلار و ۹ سنت و هر بشکه نفت خام وست تگزاس نیز ۹۷ دلار و ۷ سنت قیمت خورده است.
سیگنال‌های جدید
یک ماه پیش قیمت نفت برنت به بالای 86 دلار رسید تا در آستانه زمستان، نگرانی‌های کشورهای واردکننده نفت و گاز برای تامین سوخت موردنیاز خود مضاعف شود. تقریباً نفت 80دلاری عادی شده بود و کمترکسی حدس می‌زد که فعلاً قیمت نفت کاهش چشمگیری پیدا کند. اما یک روز پس از اینکه مقامات سازمان جهانی بهداشت از شناسایی سویه جدیدی از ویروس کرونا در آفریقای جنوبی خبر دادند، قیمت نفت حدود 10 دلار سقوط کرد. نفت خام برنت از بالای 80 دلار به حدود 72 دلار در هر بشکه کاهش یافت و قیمت وست‌تگزاس‌اینترمدییت در کمتر از 24 ساعت به 68 دلار در هر بشکه سقوط کرد که حدوداً 16 دلار کمتر از قیمت ابتدای نوامبر آن بود. پیش از آن هم آمریکا اعلام کرده بود که 50 میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک نفت خود را برای تعادل‌بخشی به بازار نفت و کاهش قیمت آن آزاد خواهد کرد. حالا همه نگاه‌ها به سوی اوپک‌پلاس دوخته شده است تا مشخص شود نظر روسیه و عربستان درباره وضعیت امروز بازار نفت چیست و آیا مطابق پیش‌بینی‌ها اوپک‌پلاس با ظهور نوع جدید ویروس کرونا و ریسک‌های تبعی آن و عرضه ذخایر استراتژیک سیگنال نفت خام سیگنال نفت خام آمریکا و متحدانش در بازار، تعهد افزایش ماهانه 400 هزاربشکهای سابق خود را کنار خواهد گذاشت و سیاست افزایش تدریجی عرضه را متوقف خواهد کرد؟ شرایط امروز که چنین مسیری را نشان می‌دهد، مگر آنکه در پس این صحنه، توافقات و تعاملات دیگری رقم خورده باشد.
آزادسازی ذخایر استراتژیک نفت
زمانی‌که قیمت نفت به 85 دلار در هر بشکه رسید، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های اعلامی آمریکا برای کاهش قیمت نفت و فرآورده، استفاده از بخشی از ذخایر استراتژیک 600 میلیونبشکهای این کشور بود. وزیر انرژی ایالات متحده حدوداً یک ماه پیش گفته بود همه چیز آماده امضای بایدن است تا بخشی از ذخایر استراتژیک نفتی این کشور به بازار عرضه شود. البته آزادسازی ذخایر استراتژیک عموماً در مواقع اضطراری همچون جنگ، آتش‌سوزی و طوفان انجام شده و نه برای کاهش قیمت نفت. اما برای دموکرات‌ها افزایش قیمت بنزین در کشور، یک عامل نگران‌کننده برای انتخابات پیش‌رو و احتمالاً یک موقعیت اضطراری تلقی شده است که به این تصمیم رسیده‌اند. آمریکا اعلام کرد که همراه با هند، ژاپن، کره جنوبی و انگلستان، بخشی از ذخایر استراتژیک خود و در مجموع 5 /71 میلیون بشکه نفت را وارد بازار خواهند کرد تا قیمت نفت و به‌تبع آن فرآورده‌های نفتی ازجمله بنزین و دیزل را کاهش دهند. در روزهای پیش از تعطیلات شکرگزاری در آمریکا مقداری نفت ترش از ذخایر استراتژیک به پالایشگاه‌ها عرضه شد که این نفت به‌دلیل داشتن گوگرد بالاتر، چندان مقبول پالایشگاه‌ها نیست. این اقدام آمریکا، نمادین به نظر می‌رسید و موفق نشد بر قیمت‌ها تاثیر بگذارد. حتی روز پنجشنبه 25 نوامبر، قیمت نفت افزایش یافت اما فردای این اقدام، قیمت‌ها افت کردند و بزرگترین سقوط یک‌روزه قیمت نفت از آوریل 2020 ثبت شد.
چهارمین پنجشنبه ماه نوامبر هرسال جشن شکرگزاری در آمریکا برگزار می‌شود و بازارهای سهام ایالات متحده روز پنجشنبه به‌دلیل تعطیلات شکرگزاری بسته‌اند. بنابراین در شرایط نقدینگی پایین در بازار نفت در زمان جشن شکرگذاری در ایالات متحده، قیمت‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
البته عرضه ذخایر استراتژیک ممکن است اثر مطلوب و موردنظر بایدن را نداشته باشد. چراکه بازیگر اصلی نفت، در دوره حاضر، اوپک‌پلاس است که میتواند با توقف افزایش تدریجی ماهانه یا حتی کاهش عرضه، دوباره ورق را به نفع خود برگرداند. خیال عربستان و روسیه هم تاحدود زیادی بابت بازگشت نفت شیل راحت است و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف در آمریکا نمی‌توانند به سطح تولید قبل از همه‌گیری بازگردند. بنابراین، اوپک‌پلاس میتواند متناسب با عرضه نفت ذخایر از سوی آمریکا و متحدانش، در تصمیمات آتی خود برای تولید و عرضه نفت تجدیدنظر کند. ضمن اینکه نباید فراموش کرد که آزادسازی برنامه‌ریزی‌شده 50میلیونبشکهای نفت آمریکا یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد. قرار است تا پایان آوریل، 32 میلیون بشکه نفت خام از ذخایر استراتژیک عرضه شود و فروش 18 میلیون بشکه نیز طی چند ماه بعد از آن محقق شود. کمیسیون اقتصادی اوپک تخمین می‌زند که انتشار نفت ذخایر توسط ایالات متحده و شرکایش باعث افزایش مازاد عرضه نفت در سه ماه اول سال 2022 می‌شود و مسیر را برای عرضه کمتر اوپک‌پلاس هموار می‌کند.
با این‌حال، چنان‌که گفته شد این آزادسازی ذخایر عامل اصلی کاهش شدید قیمت نفت نبود و یک عامل مهم دیگر که طی دو سال گذشته به یک متغیر کلیدی موثر بر قیمت نفت و گاز تبدیل شده، توانست قیمت‌ها را بشکند؛ سویه جدید کرونا.
سویه جدیدکرونا و افزایش نگرانی‌ها
قرنطینه‌های متناوب دو سال گذشته، تقاضای جهانی نفت را در بدترین شرایط تا 20 درصد کاهش داد. اما کاهش محدودیت‌های کرونایی، کاهش عرضه نفت توسط اوپک‌پلاس و بازگشت صنایع به تولید بالاتر، به بهبود قیمت نفت انجامید و باعث شد قیمت نفت نسبت به زمان اعلام پیشرفت‌های واکسن کرونا در نوامبر سال گذشته، دو برابر شود.
با وجود اینکه نرخ واکسیناسیون در عموم کشورهای دنیا با افزایش قابل ملاحظه‌ای همراه بوده، انتشار خبر شناسایی «اومیکرون»، یک روز مانده به آخر هفته موسوم به بلک‌فرایدی، بازار نفت را به‌شدت تحت تاثیر قرار داد. گمانه‌زنی‌های مختلف درباره اثربخشی واکسن‌های مختلف روی سویه جدید کرونا و اعلام ممنوعیت پرواز از کشورهای آفریقایی به سقوط در عموم بازارها و افت قیمت نفت منجر شد.
ظاهراً سویه جدید به اروپا هم رسیده است و بریتانیا، آلمان، بلژیک و ایتالیا شناسایی نوع جدید را تایید کرده‌اند. پیش از این هم اروپا به‌دلیل افزایش موارد ابتلا، حتی در کشورهایی که پوشش واکسیناسیون بالایی دارند، در حالت آماده‌باش قرار داشت، اما این اخبار جدید، نگرانی از محدودیت‌های بیشتر را تقویت می‌کند که به سهم خود بر تقاضای نفت تاثیر می‌گذارد. دولت بریتانیا اعلام کرد که شش کشور آفریقایی را دوباره در لیست قرمز سفر انگلیس قرار داده و مسافران بریتانیایی که از ساعت 4 صبح روز یکشنبه 28 نوامبر از این کشورها بازمی‌گردند، باید قرنطینه شوند. ژاپن هم مرزهای خود را به روی همه مسافران خارجی بسته است. ارزش سهام شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نفت و گاز هم تحت‌تاثیر اومیکرون قرار گرفت. سهام شل، جمعه همزمان با کاهش قیمت نفت 5 /5 درصد و سهام بی‌پی 7 /6 درصد سقوط کرد.
هرچند بایدن اعلام کرده که سویه جدید نباید مایه نگرانی باشد، حقیقت این است که خبر سویه جدید کرونا بسیار بیشتر از سیاست‌های اعلامی او برای کاهش قیمت نفت موثر بوده است و این ایده تقویت می‌شود که دو سال بعد از آغاز شناسایی ویروس کرونا در دنیا، همچنان همه‌گیری کووید 19 بزرگترین عامل موثر بر مهار قیمت نفت است. اما خوشحالی بعضی برای کاهش قیمت سیگنال نفت خام نفت در اثر شناسایی سویه جدید کرونا بسیار زودگذر و اشتباه است. چراکه شیوع ویروس جدید خطرناک، با کاهش تقاضای انرژی، فعالیت اقتصادی کشورهای مختلف را نیز تضعیف می‌کند و این اتفاق خوبی برای بازارهایی که دوباره دارند جان می‌گیرند، نیست. بنابراین باید امیدوار بود مطابق گفته بایدن و فائوچی، این سویه آنقدرها خطرناک نباشد.
در همین اثنی، مورگان استنلی هم براساس وقایع جدید مرتبط با کرونا اعلام کرد که بازار نفت انتظار دارد نوع اومیکرون کرونا تقاضای نفت را در هفته‌های آینده کاهش دهد. این موضوع باعث شد تا مورگان استنلی پیش‌بینی قیمت برنت برای سه ماه اول سال 2022 را از 95 دلار در هر بشکه به 50 /82 دلار کاهش دهد.
روز دوشنبه هفته گذشته، ورق کمی برگشت و به نظر می‌رسید که بازارها در حال بازگشت هستند. معامله‌گران، سرمایه‌گذاران و سفته‌بازان بازار نفت همزمان با انتشار اخباری که از نگرانی‌ها می‌کاست، باعث افزایش قیمت‌ها شدند. سازمان جهانی بهداشت روز یکشنبه اعلام کرد هنوز مشخص نیست که میزان سرایت یا عفونت اومیکرون بیشتر از سویه‌های قبلی از جمله سویه دلتاست. این سیگنال نفت خام مساله باعث شد تا در شروع هفته، قیمت برنت به بالای 76 دلار و قیمت وست‌تگزاس اینترمدییت به بالای 72 دلار در هر بشکه برسد. اما روز سه‌شنبه قیمت‌ها دوباره افت کردند.
واکنش اوپک‌پلاس
با اعلام آزادسازی ذخایر استراتژیک نفت، زمزمه‌هایی مبنی بر توقف افزایش تدریجی تولید اوپک‌پلاس هم مطرح شد. همزمان با انتشار این مطلب، روز دوم دسامبر جلسه اوپک‌پلاس برای تصمیم‌گیری درباره تداوم یا قطع افزایش 400 هزاربشکهای برگزار شده است. احتمالاً این جلسه، خلاف نشست ماه نوامبر کوتاه نبوده و به‌دلیل مشخص بودن تصمیمات، نیم‌ساعته به پایان نرسیده است. با وجود اینکه اعضای اوپک‌پلاس تلاش کردند تا رشد تدریجی تولید و عرضه نفت خام را طی ماه‌های متوالی تداوم ببخشند، بعضی اعضا حتی نتوانستند تعهدات قبلی خود را عملی کنند و تلاششان برای افزایش تولید، توأم با موفقیت نبوده است. به همین دلیل، انتشار خبر آزادسازی نفت ذخایر آمریکا و متحدانش، بهترین بهانه برای اوپک‌پلاس است تا نه‌تنها به درخواست بایدن و رهبران هند و ژاپن برای افزایش تولید وقعی ننهند که حتی روند تدریجی افزایش تولید را هم متوقف سیگنال نفت خام سیگنال نفت خام کنند. دست‌کم پیش از برگزاری اجلاس اوپک‌پلاس، عربستان سعودی و روسیه اعلام کردند که در حال بررسی تعلیق سیاست افزایش تولید هستند. هرچند با افزایش قیمت نفت در روز دوشنبه 29 نوامبر اعلام کردند که نیازی به تصمیم‌گیری‌های عجولانه نیست.
اما وال‌استریت‌ژورنال دراین باره نوشت که دو تولیدکننده بزرگ نفت دنیا تمایل دارند افزایش تولید خود را متوقف کنند، ولی بعضی کشورها مثل امارات، دلیلی برای تغییر رویه نمی‌بینند. البته بعد از کاهش قیمت روز جمعه دو هفته پیش، این احتمال که عربستان و روسیه، امارات را متقاعد به همراهی کنند، وجود دارد.
اوپک اعلام کرده اگر 66 میلیون بشکه نفت (یا بنا به گزارش‌های دیگر 5 /71 میلیون بشکه) توسط ایالات متحده و متحدانش به عرضه جهانی اضافه شود، مازاد عرضه نفت جهانی در ژانویه 2022 به 3 /2 میلیون بشکه در روز و در فوریه به 7 /3 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. اگر ترس از کووید و کاهش تقاضای جهانی تابع آن را هم به این مازاد عرضه اضافه کنید، می‌بینید که دیگر جایی برای افزایش 400 هزاربشکهای نفت در فصل اول سال 2022 وجود نخواهد داشت. بعضی معتقدند اگر قیمت نفت وست‌تگزاس اینترمدییت به زیر 70 دلار سقوط کند، اوپک‌پلاس دست به کار خواهد شد. روز سه‌شنبه 30 نوامبر این اتفاق رخ داد، اما قیمت چهارشنبه هم مهم است!
پیش‌بینی مورگان استنلی این بوده که نشست دوم دسامبر اوپک‌پلاس ممکن است افزایش ماهانه 400 هزار بشکه در روز تولید را متوقف کند. چراکه آنها نه ظرفیت این میزان تولید و نه دلیلی برای تشدید مازاد عرضه دارند.
اوپک به تنهایی 40 درصد از تولید جهانی نفت خام را به خود اختصاص داده است. ایالات متحده که بزرگترین تولیدکننده جهان است، حدود 6 /18 درصد را به خود اختصاص داده است. بعد از آنها روسیه با حدود 12 درصد از عرضه جهانی نفت قرار دارد که طی سال‌های گذشته همکاری تنگاتنگی با اوپک داشته است. بنابراین، اوپک و روسیه با هم، بدون احتساب تولیدکنندگان آسیای مرکزی، نیمی از تولید نفت جهان را برعهده دارند.
در واقع، اگر کاهش شدید قیمت‌ها اوپک‌پلاس را تحت شرایطی قرار دهد تا تولید و عرضه نفت خود را محدود کنند، سیاست بایدن به ضد‌خود بدل شده و علاوه بر اینکه بخشی از ذخایر استراتژیک آمریکا و متحدانش از بین رفته، روند افزایش تولید اوپک‌پلاس هم متوقف شده و این خلاف چیزی است که بایدن در تعقیبش بود.
پیش از اعلام آزادسازی از سوی بایدن، او تلاش زیادی کرد تا عربستان را متقاعد کند که تولید اوپک‌پلاس را بیشتر کنند. اما عربستان این پیشنهاد را نپذیرفت و هشدار داد که کووید 19 همچنان عنصر ناشناخته‌ای است که تاثیرات زیادی در بازار خواهد داشت و تولیدکنندگان نفت نباید در افزایش نرخ تولید عجول باشند، وگرنه ممکن است چرخ‌های بازار دوباره از کار بیفتند و همه برنامه‌ها به‌هم بریزد.
وضعیت تولید و مصرف‌کنندگان بزرگ نفت دنیا
تولید عربستان سعودی، امسال مسیر ثابتی را طی نکرده است. به دلیل اشباع بازار نفت در اثر شیوع کووید 19 و جنگ قیمت نفت با روسیه، تولید این کشور در سال 2020 به 9 میلیون و 180 هزار بشکه در روز کاهش یافت. اما آخرین داده‌های ماهانه بازار نفت نشان می‌دهد که تولید عربستان به 9 میلیون و 795 هزار بشکه در روز رسیده است که مشابه تولید این کشور در سال 2019 و پیش از شیوع ویروس کروناست. در واقع، به نظر می‌رسد که ظرفیت تولید عربستان تقریباً همین است و اساساً امکان تولید بیشتر توسط عربستان کم است.
در سوی دیگر ماجرا و در میان واردکنندگان نفت دنیا، موقعیت ایالات متحده نسبت به سایر مصرف‌کنندگان عمده نفت نظیر چین، هند، ژاپن و کره جنوبی متفاوت است. در حالی که آمریکا بزرگترین کشور مصرف‌کننده نفت جهان است، همزمان بزرگترین تولیدکننده جهان هم هست. ایالات متحده بنا به قیمت‌ها و میزان API نفت موردنیاز پالایشگاه‌ها، بخشی از نفت خود را صادر و مقدار زیادی هم وارد می‌کند.
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی، ایالات متحده به‌طور متوسط روزانه 5 /11 میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که در مقایسه با بالاترین میزان تولید این کشور یعنی 1 /13 میلیون بشکه در روز در سال گذشته بسیار کمتر است. میزان واردات نفت آمریکا نیز در ماه آگوست شش میلیون و 234 هزار بشکه بوده است.
منبع اصلی واردات نفت خام ایالات متحده، کاناداست. ایالات متحده در سال 2020 به طور متوسط 13 /4 میلیون بشکه نفت در روز از کانادا وارد کرده است. دومین تامین‌کننده بزرگ نفت خام آمریکا مکزیک است که روزانه 550 هزار بشکه نفت به این کشور صادر کرده است. بنابراین، بخش عمده واردات نفت آمریکا از آمریکای شمالی و مرکزی تامین می‌شود. این اعداد در آگوست 2021 کمی تغییر کرده‌اند؛ میزان واردات از کانادا به سه میلیون و 670 هزار بشکه کاهش داشته اما واردات از مکزیک از 600 هزار بشکه بیشتر بوده است. عربستان سعودی و روسیه هم در سال 2020 به‌ترتیب، 540 هزار و 520 هزار بشکه در روز به آمریکا صادرات نفت داشته‌اند که این میزان در آگوست 2021 به 357 و 311 هزار بشکه کاهش یافته است. در همین حال، چین باید نزدیک به 11 میلیون بشکه در روز و هند باید 85 درصد نفت خام مصرفی خود را وارد کنند که بخش عمده آن از کشورهای عضو اتحاد اوپک‌پلاس است. بنابراین، سیاست‌های اوپک‌پلاس، بر چین و هند، بسیار بیشتر از آمریکا اثرگذار است. البته این بدان معنا نیست که ایالات متحده تحت تاثیر تصمیمات اوپک‌پلاس نیست. هر تغییری که در قیمت برنت ایجاد شود، بر قیمت نفت خام وست‌تگزاس اینترمدییت آمریکا اثر می‌گذارد. اما شرایط بازار نفت و نوع تعامل با اوپک‌پلاس بر وضعیت چین و هند تاثیر بیشتری دارد. در چنین شرایطی چین به‌عنوان بزرگترین واردکننده نفت دنیا هنوز رضایت نداده تا به تبعیت از ایالات متحده، از ذخایر استراتژیک نفت خود برای تعادل‌بخشی به بازار استفاده کند.
مدیران نفتی ایران ناتوان از درک سیگنال‌های بازار
تحلیلگر ارشد بازار نفت، وضعیت فعلی بازار و تحولات اخیر قیمت نفت را با توجه به نشست‌های اخیر بین تولیدکنندگان عضو و غیر عضو اوپک و بر اساس نظریه پروفسور شیلر، برنده نوبل اقتصاد تحلیل کرد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، تولیدکنندگان نفت عضو اوپک و بعضی تولیدکنندگان غیر عضو مانند روسیه در 20 مارس برای نهایی کردن توافق تثبیت عرضه نفت گرد هم می‌آیند. این گردهم‌آیی امیدهای زیادی را در بازار نفت زنده کرده است. محمدصادق معماریان، تحلیلگر بین‌المللی بازار نفت که تحلیل‌های وی پیش از این تنها در نشریات بین‌المللی معتبر نفتی جهان منتشر شده است، یک مقاله تحلیلی درباره وضعیت فعلی بازار نفت جهان و نوع ایفای نقش بعضی بازیگران در این بازار را در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است:
در پی تشدید افت قیمت نفت خام‌های شاخص برنت دریای شمال ، WTI آمریکا به محدوده 26 دلار در بشکه و سبد اوپک به محدوده 25 دلار در بشکه، و ظاهر شدن فشارهای قیمتی به مجموعه اقتصاد کشورهای تولید کننده و افت قیمت نفت خام‌های برخی از آنان تا محدوده 20 دلار در بشکه، تحرکات دیپلماتیک در این خصوص آغاز گردید. فعال‌ترین کشور این حرکت ونزوئلا با اقتصادی در حال ورشکستگی بود که تمامی فعالیت‌های دیپلماتیک آن در سطح رئیس جمهوری و وزیر نفت به دلیل فقدان چارچوبی علمی (نقشه راه) راه به جایی نبرد.
عربستان و روسیه هر دو با تولیدی بالای 10 میلیون بشکه در روز ضمن انداختن مسئولیت به گردن دیگری، عملا حاضر به هیچگونه همکاری مشخصی برای تقویت بازار نفت نبودند. حتی برخی مقامات شرکت نفت روسیه اعلام نمودند که آنها با تولید نفت در سطح 15 دلار در بشکه نیز مشکلی ندارند.
اگر به فضای بازار نفت با شرایط فوق، تحولات سیاسی خاورمیانه را نیز بیفزائیم، تقریبا هیچ شانسی برای همکاری احتمالی و تقویت پایه‌های اولیه بازار نفت وجود نداشت. تمامی این پیچیدگی‌ها و به ثمر نرسیدن تحرکات در بستر دیپلماتیک حتی از سوی ایران به دلیل فقدان نقشه راه و تبین تئوریک ضرورت همکاری و مشخص نبودن خطرات پیش روی بود که «استراتژی گرفتن سهم بازار نفت به هر قیمت» را همچنان فعال نگه داشته بود.
اما مدل‌سازی و نظریه‌پردازی درباره وضعیت و عوامل موثر بر بازار نفت و ارسال سیگنال‌های موثر بر بازار از سوی بعضی طرف‌ها در ایران، در کنار تلاش ونزوئلا برای هماهنگی و برقرار کردن ارتباطات و حضور قدرتمند روسیه برای اولین بار به عنوان یک تولیدکننده بزرگ در نقش بازیگر موثر، ورق را برگرداند.
در اولین سیگنال‌های ارسالی از ایران تاکید شد که تداوم این سیر، سقوط همیشگی ساختار قیمت های نفت و خارج شدن کنترل بازار نفت از دست تولیدگنندگان و سپردن مدیریت آن به گروه 20 را به همراه خواهد داشت؛همچنین با تبیین نقش محدود نفت شیل آمریکا مشخص گردید که با یک انسجام منطقی بین کشور های عضو اوپک و غیر اوپک ( خصوصا روسیه ) می‌توان به راحتی از دامی که غربی‌ها برای تولید کنندگان نفت گسترده‌اند، گریخت.
سیگنال های ارسالی به طور گسترده ای توسط کشور های هدف دریافت شد. به طوریکه آقای النعیمی وزیر نفت عربستان از امکان عملیاتی شدن همکاری بین اعضای اوپک به منظور تقویت قیمت های نفت و تثبیت بازار نفت صحبت کرد. روسیه نیز آمادگی خود را جهت حرکت در این راستا حتی به قیمت محدود کردن تولیدش اعلام کرد. برجسته ترین اعلام خطر اخیرا توسط دبیرکل سازمان اوپک با توجه به مواضع قبلی ایشان صورت گرفت مبنی بر اینکه «تداوم این مسیر، بازار نفت سیگنال نفت خام را با عرضه مازادی مواجه خواهد کرد که در عمل دیگر توان کنترل آن ممکن نخواهد بود.»
*تصمیم به فریز کردن تولید در دوحه
علیرغم اینکه مقامات نفتی ایران مدام بر باز تولید یک میلیون بشکه در روز نفت تحریمی این کشور اصرار می ورزیدند، این‌بار با تبیین علمی شرایط حاد بازار نفت، تحرکات دیپلماتیک ونزوئلا مثمر ثمر واقع شد و استارت اجلاس چهار جانبه روسیه، عربستان، قطر و ونزوئلا زده شد. طوریکه توجه تمامی دست اندرکاران صنعت نفت در سطح جهانی به یک باره به سوی این نشست متمرکز شد. نتیجه این نشست موافقت با فریز کردن تولید چهار کشور شرکت کننده در اجلاس بر پایه تولید در ماه ژانویه بود.
متعاقب آن ونزوئلا و قطر به عنوان هماهنگ کننده، اجلاس مشابهی را با ایران و عراق در تهران برگزار کردند. کشور عراق که قبلا اعلام آمادگی خود را برای کاهش تولید در صورت همراهی دیگر تولید کنندگان اعلام کرده بود از سیاست فریز تولید بر پایه ماه ژانویه حمایت کرد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که با پیوستن دیگر تولید کنندگان به این سیاست عملا در حدود 0.9 تا 1.3 میلیون بشکه در روز از عرضه نفت خام در سال 2016 کاسته خواهد شد، که با احتساب کاهش احتمالی نفت شیل آمریکا، پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال 2016 بازار نفت به ثبات لازم برسد.
*واکنش ها: از داووس نفتی تا محافل آکادمیک
درپی تحرکات فوق قیمت‌های نفت خام شاخص برنت از 26 دلار، تا 36 دلار در بشکه صعود کرد و در حال حاضر در همان محدوده در نوسان است. اگر به این جهش، کاهش احتمالی قیمت‌ها در صورت تداوم مسیر قبلی را بیفزاییم، می‌توان به ضرس قاطع اعلام کرد که حداقل 10 دلار در بشکه بدون هیچ کاهشی در تولید، به قیمت ها افزوده شده است. این پدیده دو سری واکنش های بین الملی را در پی داشت:
اول، نشست متفاوت موسسه تحقیقاتیCERA -IHS به مدیریت دانیل یرکین در هوستن آمریکاست،که از آن با عنوان داووس نفتی نیز یاد می‌شود. موضوع نشست ایجاد نوعی هماهنگی برای تعیین تکلیف بازار نفت و چگونگی برون رفت از وضیعت آشفته فعلی آن، با تمرکز بر اینکه قیمت‌های زیر 25 دلار برای کار کرد صنعت جهانی نفت خطرناک و قیمت‌های بالای 100 دلار در بشکه نیز غیر سازنده است، بود. این نشست در حقیقت یک نوع فراخوان برای آشتی آمریکا با کشورهای تولید کننده نفت خام متعارف، پس از استارت همکاری تولیدکنندگان در نشست‌های موفقیت آمیز دبی و تهران، تلقی می‌شود.
دوم، واکنش محافل علمی به پدیده بهبود اخیر سطح قیمت‌های جهانی نفت است که علیرغم هیچگونه تغییری در ترکیب عوامل بنیادین بازار نفت(فاندامنتال‌ها) نظیر عرضه مازاد، انبارهای مملو از نفت، رشد نزولی تقاضای جهانی نفت و ایرانی که به باز تولید نفت مورد تحریمش اصرار دارد، به وقوع پیوسته است. از این جمله تحلیلی است در سیکینگ آلفا که با استناد به نظریه پروفسور R .Shiller برنده جایزه نوبل، به برسی تفصیلی این پدیده پرداخته است.
ما حصل این تحلیل تفاوت قائل شدن بین بازار کارا که در آن عوامل بنیادین در تعیین قیمت‌ها بطور وضوح و قطعی نقش ایفا می‌کنند و بازار نا کارا که مبتنی بر گرایشات احساسی و تلقی بازیگران از روند وقایع در تعیین قیمت‌ها است که نقش برتر را به عهده می‌گیرد. طبق نظریه R. Shiller ، اصولا رفتار بازیگران/ سرمایه گذاران در بازارهای نفت و مالی با سایر بازارها متفاوت است. رفتار مالی ( Behavioral Finance ) و قیمت‌ها در این بازارها بر اساس گرایشات احساسی و باوری که آنها از روند بازار دارند، شکل می‌گیرد تا تاثیر مستقیم عوامل عرضه و تقاضا. بالعکس در سایر بازارها قیمت‌ها بر پایه عوامل بنیادین و بر اساس کارائی بازارها ( Efficient Markets Theory ) تعیین می‌گردد.
بدین ترتیب در تحلیل فوق سعی شده است که جهش اخیر قیمت‌ها بر خلاف عوامل بنیادین در بازار نفت را منبعث از گرایشات احساسی و دور از واقع بازیگران مبنی بر اینکه در بازار نفت قیمت‌ها بایستی افزایش یابند و یا اینکه فریز پیش مرحله کاهش آتی تولید است، را القا کند. در نتیجه اوپک با این ترفند و بدون آنکه در عمل چیزی از تولیدش را کم کند، می تواند هر ماهه 5 تا 10 میلیارد دلار استفاده ببرد.
رابرت شیلر برنده نوبل اقتصاد
*تحولات اوپک و تئوری Shiller
همانگونه که اشاره شد مباحث مربوط به تحولات قیمت‌های نفت دیگر از قالب تئوری‌های کلاسیک عرضه و تقاضا خارج شده است و در سطوح عالی علمی و در سطح جهانی نیز برای تبیین نحوه عملکرد آن که کرارا با زیر ساخت‌های متعارف بازار نفت (فاندامنتال‌ها) همخوانی ندارد، چارچوب‌های تئوریک جدیدی بر اساس ساختارهای رفتاری طراحی شده است.
البته تئوری تاثیرات انسجام اوپک خصوصا با همراهی اعضای پرقدرت غیراوپک همانند روسیه در ثبات بازار نفت و به تبع آن ارتقای قیمت‌های جهانی نفت، هنوز ماورای تئوری رفتاری Shiller است. گر چه در تحلیل سیکینگ آلفا سعی شده است که تاثیرات این انسجام بر تقویت قیمت‌های نفت را دراین قالب تبیین و نقد نماید.
*اتحاد جدید تولید کنندگان
حرکت روسیه در تحولات اخیر بسیار شایان توجه است. روسیه که همواره به عنوان یک تولید کننده ناظر که تا کنون در قالب Free Rider (سواری بگیر مجانی) در بازار نفت ایفای نقش می‌کرد، این بار در قامت یک بازیگر تعیین کننده (Game Changer) در عرصه بازار نفت ظاهر شده است. به طوریکه وزیر انرژی آن در تحرکات بسیار پر شتاب دیپلماتیک، راهی کشورهای حوزه خلیج فارس شده و در زمان نگارش این مقاله راهی تهران است.
این تحرکات سیاسی حاکی از نقش جدیدیست که روسیه می‌خواهد در بازار نفت (و به تبع آن در بازار گاز) ایفا کند. آینده قضاوت خواهد کردکه ارزش این حرکت روسیه به لحاظ ژئو پلیتک نفت و گاز از چه اهمیت تاریخی و سرنوشت سازی برخوردار است. بهر حال این تحرکات باعث شدد که بحران جاری بازار نفت از وضعیت قرمز خارج شده و از بحران پایه 2 به پایه 1 تنزل یابد، که در حالت فعلی بسیارقابل کنترل تر از گذشته خواهد بود.
*تداوم چپ‌خوانی‌های وزارت نفت ایران
متاسفانه مقامات نفتی ایران هنوز هم تحولات بازار نفت را بر اساس فاندامنتال‌ها آنهم به صورت غیر کاربردی تحلیل می‌کنند. این غفلت ناشی از عدم آشنایی با تئوری‌های جدید بوده و یا به لحاظ علمی قادر به درک مختصات علوم جدید نیستند. بنابراین در اساس به تاثیر انسجام اوپک و یا در بعد وسیع تر به انسجام تولیدکنندگان بزرگ نفتی در تثبیت بازار نفت و تقویت قیمت‌های جهانی آن اعتقادی ندارند. بدلیل اینکه تمامی تحولات بازار نفت را در فضای محدود عرضه و تقاضا تحلیل می‌کنند.
این قصور علمی موجب گردید تا چند ماه بعد از آذر 1393 ( یعنی هنگامی‌که خطر ریزش قیمت ها تا سطح 40 دلار در بشکه در صورت خدشه‌دار شدن انسجام اوپک در سطح جهانی اعلام شد) و هنگامی که قیمت‌ها در سراشیبی سقوط وارد کانال 50 دلار شده بود، آنها بر طبل قیمت‌های نفت بالای 70 دلار در بشکه برای بودجه بکوبند. جالب‌تر اینکه هم اکنون نیز در توجیه آن، اعلام می‌کنند که ارزیابی‌های آنها براساس انتظار واکنش اوپک و افزایش قیمت‌ها بوده است! علاوه بر این در آن برهه حساس با دیپلماسی تهاجمی در خصوص بازگشت تولید ایران، به تخریب قیمت‌ها دامن زدند.
در حال حاضر نیز که انسجام جدیدی بین تولیدکنندگان موثر نفتی اوپک و غیر اوپک در حال شکل‌گیری است و قیمت‌های نفت افزایش یافته است و سیگنال‌های کافی از طرف شرکت‌کنندگان در دوحه و تهران برای بازگشت ایران به بازارنفت ارسال می‌شود مقامات نفتی ایران به آن توجه نمی‌کنند. همچنین با مسخره خواندن توافقی که بدون کاستن حتی یک بشکه از تولید نفت و علیرغم روانه شدن اولین بخش تولید برنامه یزی شده ایران به بازار، لااقل به میزان 10 دلار در بشکه به سطح قیمت‌ها افزده است، مجددا مقامات نفتی ایران در این برهه حساس تاریخی دچار چپ‌خوانی شده اند.
نخستین سیگنال رکود در اقتصاد ایران
مرکز آمار ایران گزارش مقدماتی از شاخص رشد اقتصادی و ارزش افزوده گروه‌های کشاورزی، صنعت و خدمات در پایان پاییز سال97را منتشر کرد؛ گزارشی که نشان می‌دهد رشد اقتصادی ایران در 9ماه نخست پارسال با احتساب ارزش افزوده بخش نفت به منفی 3.8درصد و بدون آن به منفی 1.9درصد رسیده است. آیا کاهش ارزش افزوده ناشی از بخش نفت به‌دلیل کاهش سقف تولید و صادرات نفت ایران پس از خروج آمریکا از برجام است؟
به گزارش همشهری، در 9ماهه ١٣٩٧، رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی رشد منفی2.1، گروه صنعت منفی 7.9 و گروه خدمات رشد مثبت 0.6 درصدی را نسبت به دوره مشابه سال قبل تجربه کرده است.
براساس اعلام این نهاد آماری محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال ١٣٩٠در 9 ماهه اول سال ١٣٩٧ به رقم 541هزار و 344میلیارد تومان با احتساب نفت و 430هزار و 353میلیارد تومان بدون احتساب نفت رسیده است.
رشد گروه کشاورزی ایران در نیمه نخست پارسال منفی 2.5درصد در مقایسه با نیمه نخست سال قبل آن برآورد شده بود که رشد این گروه در 9ماه نخست سال گذشته نسبت به‌مدت مشابه سال قبل منفی 2.1درصد ارزیابی شده است. همچنین شاخص رشد گروه صنعت ایران از منفی 2.1درصد در نیمه نخست سال گذشته با شیب تندی به منفی 7.9درصد در 9ماه نخست پارسال رسیده که نشان می‌دهد عمده رشد منفی این گروه ناشی از افت تولید و صادرات نفت خام ایران در فصل پاییز پارسال بوده است. تنها بخشی که در نیمه نخست و 9ماه ابتدایی پارسال رشد مثبت را تجربه کرده گروه خدمات است البته با این تفاوت که رشد گروه خدمات از 2.3درصد نیمه نخست به 6دهم‌درصد در 9ماه ابتدایی پارسال فروکش کرده است. اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی تهران در تحلیلی اعلام کرده انتظار می‌رود اندازه اقتصاد ایران بر مبنای شاخص ارز دلار آمریکا در سال1398در مقایسه با سال97حدود 33درصد کاهش یابد که دلیل آن افت شدید ارزش ریال ایران در پی نوسانات شدید ارزی در سال گذشته است.
بانک مرکزی ایران نماگرهای اقتصادی خود را که تصویری روشن از وضعیت اقتصادی ایران نشان می‌دهد، از بهار پارسال تا‌کنون به‌روزرسانی نکرده و براساس برآورد این نهاد، شاخص رشد اقتصادی ایران با نفت در بهار سال97معادل 1.8درصد و بدون نفت 7دهم‌درصد بوده و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند اقتصاد ایران در نیمه دوم سال گذشته وارد فاز رکود شده باشد. به‌تازگی هم صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده رشد اقتصادی ایران در سال2019به 6-درصد برسد و سال آینده میلادی دوباره نرخ رشد مثبت به میزان 2دهم‌درصد را تجربه کند. این نهاد بین‌المللی می‌گوید احتمالا نرخ رشد اقتصادی ایران در سال2018میلادی، 93-درصد بوده است.
برنامه نجات‌بخش صنعت نفت در راه است؟ / وزیر نفت مراقب سیگنال به دلالان ارز باشد!
وقتی جواد اوجی در روز رای اعتمادش در صحن علنی مجلس از برنامه‌هایش برای صادارت نفت آن هم از راه تهاتر حرف زد بسیاری از کارشناسان این را سیگنالی دانستند برای دلالان ارز.
نفتی ها /فائزه پناهی-وقتی جواد اوجی در روز رای اعتمادش در صحن علنی مجلس از برنامه‌هایش برای صادارت نفت آن هم از راه تهاتر حرف زد بسیاری از کارشناسان این را سیگنالی دانستند برای دلالان ارز، و گفتند وقتی اوجی گفته برنامه‌اش این است که پول فروش نفت را با کالا تهاتر کند. این یعنی اگر ایران بتواند تحریم را دور بزند و نفت بفروشد، نمی‌تواند ارز حاصل از آن را وارد کشور کند. این یعنی سیگنال افزایشی به بازار ارز! و باز هم معتقدند که دلیل افزایش ارز در روزهای اخیر و با روی کار آمدن دولت سیزدهم همین موضوع است.
اما نکته اینجاست که در شرایطی که هنوز آینده مبهم است حداقل فروش نفت با تهاتر و جلب مشتری جدید علاوه بر مشتریان سنتی و همینطور تقویت دیپلماسی انرژی، بهتر از دست روی دست گذاشتن و منتظر ماندن برای روزهای بهتر است، علاوه بر این که مطرح‌کردن تهاتر نفت با کالا و انتخاب مشتریان راهبردی در آسیا از جمله هند و چین میتواند فروش بیشتر حتی با وجود تحریم را برای ایران به همراه داشته باشد.
در ادامه اوجی هم در گفت‌وگو با رسانه‌ها در روز پنجشنبه اظهار کرد که بعضی از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی مترصد این هستند که در پروژههای کشور نه فقط صنعت نفت، بلکه در حوزه راه و شهرسازی، نیروگاهی و صنایع و معادن مشارکت و در قبال آن نفت‌خام و میعانات دریافت کنند. نقطه قوت برنامه وزیر نفت که البته به‌صورت مقدماتی بوده و با ورود او به‌وزارتخانه چارچوب عملیاتی بیشتری به‌خود خواهد گرفت، طرح‌های توسعه‌ای با لحاظ کردن شرایط تحریمی است. هرچند، در این برنامه عدد و رقمی دیده نمی‌شود که متخصصان بتوانند در آینده با استناد به‌آنها قضاوت کمی در مورد عملکرد او داشته باشند.
در همین راستا ابوالفضل ابوترابی نماینده مردم نجف‌آباد روز گذشته در تشریح آخرین روند بررسی طرح انجام پروژههای ریلی با استفاده از تهاتر نفت خام ، گفت: این طرح در جلسات اخیر کمیسیون برنامه‌بودجه و محاسبات مجلس مورد بررسی قرار گرفته است و بر اساس طرح مذکور می‌توان با تهاتر نفت خام در تکمیل و راه‌اندازی پروژههای زیربنایی بزرگ کشور مانند ریلی، قطار سریع‌‌السیر، بنادر و . استفاده کرد،که بر اساس آن به شرکت‌های توانمند داخلی که امکان استخراج و صادرات نفت را دارند اجازه داده می‌شود تا روزانه یک میلیون بشکه نفت استخراج و صادر کنند و درآمد آن را در بخش حمل و نقل ریلی و ساخت قطارهای تندرو تهاتر کنند.
اما نکته ای که در این میان نباید فراموش شود این است که هر چند ایده تهاتر و منتظر بیگانگان نماندن ایده ای رو به پیشرفت و مستقل است اما بهتر است که برنامه‌ریزی‌ها به گونه ای باشد که در این شرایط کمبود منابع ارزی، به جهش دوباره قیمت دامن نزند که خود میتواند بابی باشد بر روی مشکلات پیچیده‌تر و سختتر که پیش از این بارها در دولت‌های قبلی شاهد آن بودیم.
پست الکترونیکی نفتی‌ها به نشانی [email protected] برای دریافت نقطه نظرات، پیشنهادها، انتقادها و شکایات شما به عنوان پل ارتباطی این پایگاه خبری – تحلیلی با شما مخاطبان عزیز، در دسترس قرار دارد که شما مخاطبین عزیز نفتی ها می‌توانید از این طریق با ما در ارتباط باشید.
